Ka kitea he momo reo e kawea ana i te horopaki hākinakina i tēnei kaupapa. Ka whakatauirahia ngā aronga reo o te kauwhata kei raro iho nei i te whakaari me ētahi o ngā ngohe. Ka aronuitia TMoA taumata 3 o te wāhanga ako reo ahakoa ka hāngai hoki ki taumata, ki wāhanga kē anō hoki.
Sports is the learning context for this topic. You will see that the language features in the table below are used in the short play. Even though we have pitched the language at Level 3 of Te Marautanga o Aotearoa the language features relate to other levels and other curriculum areas.
Kīanga |
Māori |
Pākeha |
Kīwaha |
Ākuni koe i a au! Hangahanga noa iho |
I’ll deal to you! Just wait till I get my hands on you! Easy-peasy! No problem! |
Whakataukī |
He ringa rehe |
Someone who is very good at what they do. |
Kupu Whakarite |
Ehara i te mea, he kotahi tangata nāna i whakaara te pō
|
It is not just one person who was alert to the danger. It is the group that should take the responsibility. |
Aronga Reo |
Te reo hāngū |
Passive Commands |
Te hononga: Te Reo Māori - Ngā Whakamārama
|
|
|
|
Te Reo Hāngū Hei Tohutohu
Passive structures
He tino āhuatanga nō te reo Māori te whakahāngū i te kōrero, i rerekē ai te reo Māori i te reo Pākehā.
Passive structures are a defining feature of the Māori language, a feature that sets it apart from English.
E rārangi mai nei ko ngā kūmuri hāngū o te reo Māori:
-a, -na, -nga, -ia, -hia, -ngia, -kia, -mia, -ria, -tia, -whia, -ina, -whina, -kina
Ko te papakupu Te Pātaka Kupu, tērā i whakaputaina e Te Taura Whiri i te Reo Māori, te tino rauemi e whakaatu ana i ngā tū hāngū e tika ana ki ia kupumahi.
The dictionary, Te Pātaka Kupu, published by The Māori Language Commission is the best available resource showing what passive endings are appropriate for each verb.
Hei tīmatanga mā tātou ko ngā kupumahi hāngū. Koinei e whai ake nei ētahi tikanga hei whai mā tātou i a tātou e whakatakoto rerehāngū ana.
Tirohia te ataata nei e mārama ake ai koe ki ngā āhuatanga o te reo hāngū ka tahi, ka rua te reo hāngū hei tohutohu.
Kua tuhia ki raro iho nei tētahi whakaari poto hei whakaū i ngā kupu, ngā kīwaha, ngā whakataukī me ngā aronga reo mō tēnei kōwae ako.
Pānuihia, whakaarihia!
Ko ngā kiripuaki:
Matua Hōhepa |
Whaea Puāwai |
Hineata |
Rawinia |
Tāwera |
|
|
|
|
|
Hineata: |
Rikarika ana te ngākau kia tākaro i te Ki-o-Rahi mō te kura! |
I can’t wait to play Ki-o-Rahi for our school! |
Tāwera: |
Hangahanga noa iho tēnei tākaro ki ahau. |
This sport’s easy as to play. |
Rawinia: |
Māu te kōrero! |
That’s what you think! |
Matua Hōhepa: |
Areare mai, taiohi mā! I runga anō i te para whakawai, kua kōwhiringia ngā kaitākaro mō te tātāwhāinga ā-motu e heke mai nei. Āta pānuihia ngā ture tākaro nei, ā, me waitohu hoki e ō mātua, e ō kaitiaki rānei te pepa whakaae kia tākaro ai koe. Hei tērā wiki tīmata ai ngā whakaharatau, hei muri atu i te kura. |
Listen up, kids! From the trials, we’ve selected who will play in the upcoming nationals. Carefully read the game rules, and your parents or guardians must sign the permission form so you can play. Practices begin after school next week. |
Rawinia: |
He ringa rehe a Piripi ki te tākaro Ki-o-Rahi. |
Piripi’s mean as at playing Ki-o-Rahi. |
Tāwera: |
Ha, ākuni ia i a au! |
Whatever, I can deal to him! |
Whaea Puāwai: |
Kapia te waha, Tāwera. Ehara i te mea, he kotahi tangata nāna i whakaara te pō. Me hoe tahi tātou! |
That’s enough, Tāwera. We’re all part of the same team here. We’ve got to work together! |
E rārangi mai ana ki tēnei ngohe Quizlet ngā kupu, ngā kīwaha me ngā whakataukī e hāpai ana i tēnei kōwae ako.
Ākonga, whakamaua kia tīna!
E taea ana e koe tēnei te whakahaere i tō akomanga.
He Manu Tuhituhi - He Tuhinga Tohutohu
T3: ā-Waha 1, 3
Kei te taumata tuhituhi o ngā ākonga te tohu ka pēhea e whakamahia ai te rauemi nei heoi anō, ahakoa te taumata ka taea!
Quizlet - Takirua Mararā
T3: ā-Tā 5
Whakamahia te pūmanawa rorohiko nei ki te whakamātau i tō mōhio ki ngā kupu/kīwaha/whakataukī mā te tākaro i te kēmu Takirua Mararā (Scatter).
Mā ngā tamariki anō rātou e kuhu me tēnei kēmu.
Te hononga: www.quizlet.com
Whakaari
T3: ā-Waha 1, 3
Whakaarihia te whakaari o runga ake nei me ngā tamariki.
Panonihia ngā rerenga kia taunga ake heoi anō me mārama tonu.
Titoa ā koutou ake whakaari, whakauru atu ngā mātauranga hou kua ākona hei whakaū māramatanga. Whakamahia ētahi pūmanawa māmā kei te ipurangi, kei ngā iPapa me ngā papakoi hei hāpai i tēnei mahi pēnei i
Sock Puppets |
Puppet Pals |
Comic Life |
Pixton Comics
|
Te Marautanga o Aotearoa:
Te Reo Māori - Taumata 3
Hei tauira noa iho: Mā te kaiako e whakahāngai atu ki (t)ōna reanga.
See suggested links to Whāinga Paetae above
Kua kapohia e mātou te hākinakina a te Māori e kīia ake nei ko 'Kī-ō-rahi' ka mutu te kōwhiri kaitākaro hei horopaki ako mā tātou i tēnei wiki.
E rārangi mai ki raro iho nei ētahi rauemi e hāngai pū ana ki te tākaro nei.
Ki te hoe!
Ki-o-Rahi: he pakiwaitara / ngā ture